عزت نفس
١.ماهیت عزت نفس:
عوامل متعددی برای بقا و سلامت روانی افراد ضروری هستند که از جمله آنها عزت نفس است.
عزت نفس Self-steem (عبارت است از احساس ارزشمند بودن. این حس از مجموع افكار, احساس ها, عواطف و تجربیاتمان در طول زندگی ناشی می شود: می اندیشیم كه فردی با هوش یا كودن هستیم, خود را دوست داریم یا نداریم. مجموعه هزاران برداشت وارزیابی هایی كه از خویش داریم باعث می شود كه نسبت به خود احساس خوشایند ارزشمند بودن و یا بر عكس احساس ناخوشایند بی كفایتی داشته باشیم.
عزت نفس پایه اصلی ارتباط سالم با خود و دیگران است.انکه فرد خود را عزیز بداند و به خود احترام بگذارد و از انچه موجب خواری است می گریزد.عزت نفس سبب خود دوستی و نوع دوستی میشود، و یکی از نیازهای اصلی انسان است که برای سازگارشدن لازم است.ودررساندن فرد به موفقیت نقش مهمی دارد.
عزت نفس با خودپنداره تفاوت دارد. خود پنداره ان نظر و تصوری است که هر فرد راجع به خودش دارد و ویزگی هایی که برای توصیف خود استفاده میکند.مثلا ورزشکارماهری است. ولی وقتی این خودپنداره را مورد ارزیابی و قضاوت قرار دهد به عزت نفس میرسد. مثلا اگر ورزشکارماهر بودن وی مورد قضاوت خودش و دیگران قرار بگیرد و مورد پسند باشد سبب رشد روانی وی و عزت نفسش میشود. ولی اگر مورد پسند نباشد سبب کاهش اعتماد به نفس و احساس ناامیدی میشود.
عزت نفس متاثر از عوامل درونی و بیرونی است.عوامل درونی شامل افکار ٬باورها و نظرات فرد است.عوامل بیرونی شامل عوامل محیطی و پیام های کلامی و غیر کلامی دیگران از جمله پدر و مادر است.
عزت نفس کاذب: عده ای از افراد فقط ظاهرا عزت نفس دارند.اگر فرد عزت نفس واقعی نداشته باشد نتیجه اش اضطراب ٬عدم احساس
ایمنی ٬تردید و دودلی است.فرد تصویری از اعتماد و اطمینان را به نمایش می گذاردکه همه را فریب دهد در حالی که احساس بی کفایتی و نابسندگی میکند. ١
٢.چند دیدگاه درمورد عزت نفس:
الف.نظر البرت الیس: به عقیده الیس عزت نفس واعتماد به خود بر اساس پیشرفت ها ودستاورد های شخصی در فرد بوجود می آید یعنی وقتی فرد کارهایش را به خوبی انجام می دهد در نتیجه آن عزت نفس بیشتری را پیدا می کند. ولی همیشه این امکان در زندگی فرد است که وی با شکست مواجه شود و عزت نفسش کاهش یابد. . الیس بر مفهوم " خویشتن پذیری غیر شرطی " تاکید میکند ومعنی این اصطلاح این است که:شخص خویشتن،وجود یا بودن خود را بدون الزامات یا شرایط دیگری می پذیرد.
ب.نظریه راجرز : راجرز ٬ عزت نفس را ارزیابی مداوم شخص از ارزشمندی خویشتن خود ویا نوعی قضاوت نسبت به ارزشندی وجودی خود تعریف كرده است. او معتقد است این صفت در انسان حالت عمومی دارد و محدود و زود گذر نیست. بر طبق نظر راجرز ٬ عزت نفس در اثر نیاز به توجه مثبت دیگران به وجود می آید. نیاز به توجه مثبت وغیرمشروط دیگران ٬ شامل ٬ طرز برخورد گرم و محبت آمیز ٬ صمیمیت ٬ پذیرش و مهربانی از طرف محیط به خصوص اولیاء كودك است. توجه مثبت مشروط ٬که کودک فکرکند در صورتی والدینش او را دوست دارند که مطابق میل انها رفتار کند ٬سبب اسیب های روانی میشود.
ج. نظریه مازلو : مازلو در سلسله مراتب نیازها و در سطح سوم ٬ احترام به خود یا عزت نفس را قرار می دهد كه مشتمل بر تمایل شایستگی ٬ پیشرفت ٬ توانمندی ٬ كفایت ٬ اطمینان ٬ استقلال و آزادی است. زمانی كه این نیازها ارضا شود ٬ فرد احساس ارزشمندی ٬ توانایی ٬ می كند و چنانچه این نیازها برآورده نشود ٬ فرد احساس حقارت ٬ درماندگی ٬ ضعف و دلسردی و ناامیدی می كند . ٢
٣. تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس:
اعتماد به نفس)self confidence ( مجوعه ای از باورها و احساساتی است که درباره ی خودمان داریم وتعریفی که از خود ارائه میدهیم.اعتماد به نفس عامل اكتسابي است كه از بدو تولد پایه هاي آن در ذهن هر یك از انسانها گذاشته و با مرور زمان این امر گسترده تر و عمیق تر مي شود. اعتماد به نفس واقعی وحقیقی ان است که قبل از این که در کاری موفق شویم نوعی اعتماد به توانایی خود برای انجام ان کار داشته باشیم .و از محدودیت های درونی و بیرونی خود اگاه باشیم.اعتماد به نفس واقعی به دلیل باور به توانایی درونی خود است که فرد را قادر می سازد تا انچه را که می خواهد انجام دهد.و بر پایه ی اعتمادی است که فرد به خود دارد.
سه نوع اعتماد به نفس داریم :اعتماد رفتاری ٬عاطفی ٬معنوی.
الف.اعتماد به نفس رفتاری: اعتماد به توانایی خود در انجام امور.مثلا موفق شدن در کنکور.
ب. اعتماد به نفس عاطفی: اعتماد به توانایی های خود در هدایت زندگی عاطفی و اینکه بداند چه احساسی دارد و خود را از ناراحتی حفظ کند.مثلا بتواند یک ارتباط سالم و ماندگار به وجود بیاورد.
پ.اعتماد به نفس معنوی: باور به کائنات و اینکه بودن فرد در این جهان دلیلی دارد.مثلا فرد بداند هدف در این زندگی دارد ٬به خود ایمان داشته باشد و تلاش کند.
عزت نفس (self-steem) ارزیابی ها و قضاوت هایی است که درمورد خودمان انجام می دهیم. وقتی فرد تصوری که از خود دارد را بررسی و ارزیابی کند به عزت نفس میرسد . اگر ارزیابی مثبت باشد سبب رشد عزت نفس می شود و در غیر این صورت سبب کاهش ان. ٣
٤.برخی از مولفه های کسانی که عزت نفس ندارند:
الف. در مسائل شغلی,تحصیلی و اجتماعی پیشرفت کمی دارند.
ب.توانایی خود را برای ابراز تمایلات جنسی,مورد احترام و توجه قرارگرفتن و تقاضای کمک سرکوب میکنند.
پ. برقراری روابط دو طرفه و سالم اجتماعی برای انها دشوار است.
ت. به دلیل ارتباط بین عزت نفس با سازگاری روانی, در اینگونه افراد نشانه هایی از استرس دیده میشود.
ث. نسبت به نظرات و انتقادات دیگران حساس می شوند.
ج. نقاط ضعف خود را بزرگ و کمالات خود را کوچک میبینند. ٤
٥ .برخی از مولفه های کسانی که عزت نفس دارند:
الف.خود دوستی و احساس خوب داشتن نسبت به خود.
ب.از انچه هستند احساس شرم و خجالت ندارند.
پ. - مسؤولیت پذیر هستند و سریع و با اطمینان عمل می كند.
ت. ناكامی را به خوبی تحمل می كند : هنگام روبه رو شدن با ناكامی ها ٬ می تواند واكنش های گوناگونی نظیر: شكیبایی ٬ خندیدن به خود ٬ بلند حرف زدن و ... از خود نشان دهد و قادر است از آنچه كه موجب ناكامی اش شده ٬ سخن بگوید .
ث. روابط اجتماعی بالایی دارند و از حضور در جمع و تعامل با دیگران لذت میبرند. ٥
٦ . برخی عوامل موثر در عزت نفس:
الف.کودکی و بلوغ: در استانه ی بلوغ در نوجوانی به دلیل تغییرات عمده ی جسمانی ٬عزت نفس دختران و پسران اغلب کاهش می یابد. به دلیل خصیصه ی خود محوری و تماشاگران خیالی تلاش میکنند در مرکز توجه باشند و خود را با دیگران مقایسه میکنند. در این دوره ممکن است استدلال کنند که مثلا ; قدشان نسبت به همسالان کوتاه است. از بقیه چاق تر هستند. صورتشان زیاد جوش زده و... که همه ی اینها میتوانند سبب کاهش عزت نفس شوند. ولی اگر نگرش مثبتی درباره خود داشته باشند و دیگران نیز مثبت به انها بازخورد دهند سبب رشد عزت نفس میشود.
در دوره ی کودکی نیز براثر روش فرزندپروری ٬ تجارب وبازخورد های دیگران و... عزت نفسشان افزایش یا کاهش می یابد. مثلا اگرخودشان اینگونه قضاوت کنند که پسر خوبی هستند ٬شایستگی تحصیلی دارند یا دیگران به انها اینگونه بگویند ٬عزت نفسشان تقویت میشود.
ب.شیوه های فرزندپروری: شیوه فرزند پروری والدین طی سه یا چهار سال اول زندگی نقش تعیین کننده ای دارد. در کل چهارسبک فرزندپروری وجود دارد. والدینی که سبک مستبدانه را بر میگزینند ;یعنی کنترل شدیدی بر فرزندان دارند ٬استقلال زیادی به انها نمیدهند و حتی به جای انها تصمیم گیری میکنند ورابطه ی عاطفی عمیقی نیز ندارند. ٬که فرزندان این خانواده ها عزت نفس چندانی ندارند.در خانواده هایی که روش فرزنپروری مقتدرانه دارند ٬یعنی کنترل همراه با ملایمت ٬روابط عاطفی صمیمی و استقلال دادن مناسب وجود دارد ٬ فرندان عزت نفس بیشتری نسبت به سایرین دارند. در سبک اسان گیر ٬والدین کنترل کمی بر فرزندان دارند و متوقع نیستند ٬رابطه ی گرم و صمیمی دارند و به انها استقلال زیادی میدهند تا حتی در سنین پایین نیز خودشان تصمیم گیری کنند.اینگونه فرزندان نیز عزت نفس چندانی ندارند چون والدین جایگاه یک دوست را برای انها دارند و اطلاعات مفید و چندانی در زندگی به انها نمیدهند ودر تصمیم گیری ها نیز کمکی نمی کنند.در فرزندپروری بی اعتنا ٬ کنترل کم و بی تفاوتی بر فرزندان است ٬ رابطه عمیق عاطفی ندارند واستقلال زیادی نیز میدهند. این نوع والدین از لحاظ هیجانی از فرزندان جدا هستند به همین دلیل فرزندان عزت نفس بالایی ندارند.
پ.شرایط زندگی: شرایط زندگی فرد با عزت نفسش رابطه دارد. اما بحث مهم اینجا این است که کدام علت و کدام معلول است!? مثال; پیشرفت تحصیلی سبب افزایش عزت نفس فرد میشود یا اینکه افزایش عزت نفس سبب پیشرفت تحصیلی میشود.. در برخی شرایط میتوان ادعا کرد که اگر فرد عزت نفسش را بهبود ببخشد ٬شرایطش بهتر میشود . )فرض دوم (چون در مثال:عزت نفس پایینی دارم چون قدم کوتاه است .این شرط خارجی را نمی توان تغییر داد .
ت.افکار:عامل مداخله گرمهمی که همواره بر عزت نفس اثر دارد ٬افکار فرد است.افکار فرد نقش مهمی در چگونگی ادراک و احساس دارند. مثال; وقتی فرد با خودش فکر میکند که زیبا شده است. عزت نفس افزایش می یابد. ولی وقتی در ایینه خود را میبیند و میگوید چه هیکل بدی دارم.عزت نفسش تضعیف میشود. ٦
٧.ده گام برای افزایش عزت نفس:
گام اول. فرد ابتدا حالت خلقی خود مثل اضطراب ٬افسردگی اش را و میزان رضایت و خشنودی از روابط را اندازه گیری میکند.
گام دوم. فرد قبول کند احساس وی تابع افکارش است.خود انسان است که مسبب افسردگی ٬نگرانی و... خودش میشود.واکثراحساسهای بدوی ناشی از افکار غیرمنطقی و تحریف شده اش است.وی قادر است شیوه ی احساسی خود را تغییر دهد.
گام سوم. فرد بتواند احساسات سالم را از ناسالم تمیز دهد.مثلا:تفاوت غمگینی سالم از افسردگی ٬ عزت نفس سالم از غرور و خودمحوری. میتواند از تکنیک سود و زیان استفاده کند.مثلازیان زود خشمگین شدن چیست? از روش معناشناختی استفاده کند که در موارد برچسب زدن دیده میشود مثلا به جای اینکه بگوید; من نباید ان کار را انجام میدادم.بگوید:بهتر بود این چنین نمی کردم ولی عیبی ندارد چون تجربه کسب کردم. از و اینکه بتواند روزانه خلق و خویش را یادداشت کند.
گام چهارم. فرد تلاش کند خلق و خوی بد را از بین ببرد.اینجاهم میتواند از تکنیک تحلیل سود و زیان هیجان ٬تعیین تحریف ٬ استفاده کند.
گام پنجم. فرد روش دفاع از خود و پذیرش تناقض را می اموزد. در این گام فرد برابر ایینه یا دوست خود عواطف و احساساتش را بیان میکند وافکارش را اشکار میکند.در روش دفاع از خود فرد برای رد کردن افکار منفی از دلیل و منطق استفاده میکند و انهارا نمیپذیرد.در روش پذیرش تناقض فرد خودش میپذیرد که اشتباهی مرتکب شده یا شکست خورده.
گام ششم. فرد افکار منفی اش را شناسایی میکند واز تکنیک پیکان عمودی استفاده میکند. یعنی اگر این فکر منفی درست است ٬چرا وی ناراحت و عصبی شده? میترسم نمره ی خوبی در امتحان نگیرم←دوستانم مرا مسخره میکنند.
گام هفتم. فرد معنای عزت نفس را دریابد و اینکه مولفه افراد دارای عزت نفس چیست و ...
گام هشتم. فرد بداند کمال گرایی و کمال جویی سالم باهم تفاوت دارند. کمال گرایی انواع مختلفی دارد از جمله:جسمانی که فرد فکرمیکند باید هیکل و صورت عالی و بی نقض داشته باشد. کمال گرایی در موفقیت که احساس میکند اصلا نباید مرتکب اشتباه شود. کمال گرایی در رابطه که معتقد است افرادی برای هم اهمیت دارند هرگز نباید با یکدیگر دعوا و مشاجره کنند.و... اما در کمال جویی فرد به طور منطقی و معقولانه انتظار دارد.مثلا از شکست نمیترسد و ان را به منزله ی فرصتی برای رشد میداند.
گام نهم. فرد رهنمودهایی می اموزد که کارهایش را به تعویق نیندازد و در مقابل نجوای درونی خود مبنی بر به تعویق انداختن امور ایستادگی کند.در اینجا مثلا میتواند کارهای بزرگ را به اجزای کوچک تقسیم کند.
گام دهم: تمرین.پیشرفت خود را ارزیابی کند. افکار تحریف شده شناختی را از خود دور کند.
منابع:
١.دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
دکترباربارا د انجلیس.اعتماد به نفس.اوحدی
دکتر دیوید برتز.عزت نفس در10 گام.دانژه
وب سایت. aliafshari.blogfs.com
٢ . www.irib.ir
- blogfa.com
موسسه ایران زمین پارسیان .مجله الکترونیکی ویستا
٣ . دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
دکترباربارا د انجلیس.اعتماد به نفس.اوحدی
دکتر دیوید برتز.عزت نفس در 01 گام.دانزه
٤ . دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
- blogfs.com
٥ . دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
- blogfs.com
٦.دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
موسسه ایران زمین پارسیان .مجله الکترونیکی ویستا
٧. دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
٨. دکترماتیومک کی.رشد و افزایش عزت نفس.اسیم
٩. دکتر دیوید برتز.عزت نفس در 01 گام.دانزه__
گرد آورنده : شکوفه عباس کمردی
دانشجوی کارشناسی مشاوره و راهنمایی