اضطراب جدایی در کودکان و شیوه های کاهش آن
مقدمه :
مطالعه رفتارهای کودکان در دوران کودکی اولیه به ویژه دو سال اول زندگی بدون در نظر گرفتن پیوند آنها با مراقبان ( مادر ) امکان پذیر نخواهد بود .حضور مادر نوعی امنیت و آرامش را برای کودک به ارمغان می آورد و موجب می شود تا کودک در فضای زندگی خود به کاوش محیط بپردازد . جدائی از شخص مورد وابستگی ممکن است بسته به سطح وابستگی کودک و مرحله جاری وابستگی اضطراب شدید ایجاد بکند یا نکند . در این حالت گفته می شود که کودک اضطراب جدائی از مادر پیدا کرده است .
تعریف اضطراب جدائی :
اضطراب جدائی، اضطراب شدید و نامناسب با سطح رشد فرد است ، در رابطه با جدایی از منزل یا کسانی که فرد به آنها وابستگی دارد . کودکان هنگام جدایی یا دوری از مادر احساس ناراحتی و اضطراب می کنند . این ترس و ناراحتی اضطراب جدائی خوانده می شود . کودک نگران است که مبادا آسیبی به آنها وارد شود به گونه ای که به جدایی آنها از یکدیگر بینجامد . او دلواپس آن است که بطور مثال مادر خود را از دست بدهد و می ترسد حادثه ای ناگوار او را از مادرش جدا کند . حوادثی مثل تصادف ، قتل ، گم کردن راه خانه ..
علایم و نشانه های این اختلال :
کودکانی که مضطرب هستند اغلب طیف گسترده ای از خلق ها را نشان می دهند که از لحظه ای خلق شاد و پرنشاط به لحظه ای خلق بی قرار ، نگران و کناره گیر در نوسان است . کودکان مضطرب از لحاظ تقرب جویی به دیگران و کناره گیری متفاوت هستند.ممکن است که آنها در مواجهه با موقعیت های ناآشنا ، خجالتی باشند و کنار بکشند،یا ممکن است پر احساس ،معاشرتی و به شدت هوشیار باشند و قبل از اینکه آن چه از آن ها انتظار می رود را پردازش کنند، به داخل موقعیت بپرند. باید خاطر نشان کرد که خلق و خو،متغیری است که می تواند زمینه اضطراب را در فرد فراهم کند اما به خودی خود نمی تواند شخصیت مضطرب ایجاد کند.
1- پریشانی هیجانی افراطی و شکایت مکرر ( مانند گریه کردن ، التماس به والدین برای ماندن )
2- شکایت های مکرر و ناراحتی شدید بعد از جدا شدن از خانه
3- دیدن کابوس های مکرر با محتوای جدایی
4- عدم تمایل دائمی یا خودداری از رفتن به مدرسه یا جای دیگر به علت ترس از جدائی
5- شکایت از درد های جسمانی مثل دل درد ، حالت تهوع ،سر درد هنگام دور بودن از شخص مورد اتکا در این کودکان متداول است .
6-این کودکان نمی توانند: تنها در اتاق بمانند و یا به تنهایی بخوایند ، حاضر به ماندن در خانه اقوام خود نیستند ، حاضر به رفتن مسافرت های دسته جمعی نیستند و سایه وار به اولیا ء بخصوص مادر خود می چسبند .
دوره و سیر اختلال اضطراب جدائی :
در حقیقت اضطراب جدایی به عنوان مرحله طبیعی از رشد نوزاد برای نخستین بار در 7 ماهگی رخ می دهد ، در 10 تا 18 ماهگی به اوج خود می رسد و در 3 سالگی از بین می رود . اما بعضی از کودکان حتی در سنین بالاتر هم از جدا شدن از والدین خود می ترسند . ترس این کودکان دیگر اضطراب جدایی تلقی نمی شود بلکه اختلال اضطراب جدایی نام می گیرد . اختلال اضطراب جدایی به صورت یک نگرانی بیش از اندازه درباره جدایی های موقت مشخص می شود .
ویژگی های اختلال اضطراب جدائی :
- کودکانی که دچار اختلال جدایی هستند بیشتر به خانواده های به هم وابسته تعلق دارند .
- در میان این افراد نگرانی از مرگ و مردن شایع است
- امتناع از رفتن به مدرسه ممکن است موجب مشکلات تحصیلی و کناره گیری اجتماعی شود .
- احتمال دارد این کودکان شکایت داشته باشند از اینکه کسی آنان را دوست ندارد و توجهی به آنان نمی شود .
- کودکانی که این اختلال را دارند اغلب پر توقع و مزاحم بوده و مدام در صدد جلب توجه هستند .
- هر گاه از احتمال جدایی به شدت آشفته شوند ممکن است خشمگین شده و گاهی به کسی که باعث جدایی آن ها است حمله کنند.
- خواسته های زیاد از حد این کودکان اغلب موجب سرخوردگی از والدین شده و به دلخوری و کشمکش در خانواده منجر می شود.
- دلایل بروز این اختلال : خستگی و بیماری کودک ، تغییر در عادات و برنامه های منزل، تغییراتی که در خانواده رخ می دهد مانند : تولد فرزند جدید ، طلاق ، جدایی والدین ، مرگ و یا بیماری اعضای خانواده ، عوض شدن پرستار و یا مراقبین کودک
ژنتیک : پاره ای از کودکان به طور ژنتیکی دارای خلق و خوی حساس تر و مضطرب تری هستند که آمادگی آنها را برای این مشکل زیادتر می کند .
روش های فرزند پروری : والدین بسیار سهل گیر که به همه خواسته های کودک تن در می دهند و نیز والدین بسیار سخت گیر هر دو احتمال بروز اختلال را افزایش می دهند .
ساختار خانواده : نبود کمی و کیفی والدین ، یا حضور خانواده هایی که پیوستگی ، حمایت ، گرمی و صمیمیت در آنها کم است و خانواده قادر نیست تعارض ها و تنش های احتمالی را به طور مناسبی حل کند در بروز بسیاری اختلالات از جمله این اختلال موثر شناخته شده اند .
- چیکار کنم اضطراب کودکم از بین برود :
در مرحله اول ممکن است وابستگی کودک مایه خوش حالی شما باشد ،از اینکه کودک علاقه مند و شیفته شماست،همانطور که شما شیفته او هستید .از طرف دیگر احتمالا در مورد گذراندن اوقات فراغت خود در بیرون از منزل و ترک کردن کودک یا رفتن به سر کار خود ،احساس گناه میکنید و ممکن است به خاطر میزان توجهی که به نظر می رسد کودک از شما لازم دارد احساس فشار کنید.
به یاد داشته باشید که نارضایتی و بی میلی کودکتان از جدا شدن از شما علامت خوبی است از اینکه تعلق سالم بین دو طرف شما تکامل یافته است.اما اگر زمانی که کودکتان گریه می کند به اتاق بازگردید و بعد با او بیشتر بمانید یا برنامه تان را کاملا کنسل کنید،او به استفاده از این روش ادامه خواهد داد تا از جدایی از شما اجتناب کند .
والدینی کودکان دارای امنیت عاطفی دارند که رفتار خود را با رفتار کودک منطبق میکنند، یا به عبارت دیگر از آهنگ رفتار و اعمال کودک تبعیت می کنند . همچنین به نظر می رسد والدین این گونه اطفال از نظر عاطفی با کودکان خود دوستانه تر رفتار می کنند.آنها بیشتر لبخند می زنند،بیشتر از آهنگ گفتار خود استفاده می کنند،و صدای خود را به شکلی گویا تر به کار می برند.آنها بیشتر کودکان خود را لمس می کنند و در آغوش می گیرند.
چگونگی واکنش والدین به کودکی که خلق و خوی مضطرب داد بسیار مهم است.
به طور ایده آل والدین با رفت و آمد های کوتاه مدت به کودکان خود یاد می دهند که جدایی را تحمل کنند. والدینی که تمام مدت با کودکان خود هستند اغلب الگوهایی از وابستگی ایجاد می کنند که باعث می شود کودک در متمایز کردن خود از والدین و اعتقاد داشتن به این که می تواند به تنهایی زنده بماند، دچار مشکل شود. هم والدینی که کودک را بسیار وابسته می نمایند و هم والدینی که کودک را بیش از اندازه به حال خود رها می نمایند،می توانند کودکان خود را درمعرض اختلال دلبستگی قرار دهند
** نکات زیر را برای تسهیل روند استقلال به یاد داشته باشید :
- کودک را زمانی که با افراد جدید صحبت می کند یا به آنها لبخند می زند تشویق کنید .
- کمتر کردن کنترل های شبانه نسبت به کودک مانند سر زدن به اتاق او .
- کودکتان را در بازه های زمانی 15 دقیقه ای با یکی از افراد فامیل یا کسی که با او آشناست تنها بگذارید . بدین ترتیب کودک شما بدون اینکه از بودن با فردی غریبه احساس نا امنی کند یاد می گیرد که شما بعد از ترک خانه باز خواهید گشت .
- در خانه تمرین کنید اگر کودک شما کسی باشد که جدایی را شروع می کند ، تحمل آن برایش آسان تر خواهد بود . اجازه بدهید به تنهایی وارد اتاق های دیگر شود ( البته اگر از امنیت او مطمئن هستید ) و دو یا سه دقیقه ای آن جا بماند . هم چنین می توانید به او بگویید که به اتاق دیگری می روید و چند دقیقه دیگر باز خواهید گشت . به این ترتیب کودک شما به این نتیجه خواهد رسید که اشکالی ندارد اگر پدر یا مادر گاهی از او دور باشند چون بالاخره باز خواهند گشت .
- اگر وقتی او را در رختخوابش تنها گذاشتید شروع به گریه کرد، می توانید به نزد او بازگردید تا هم او را آرام کنید و هم مطمئن شوید که حالش خوب است، اما سعی کنید دیدارهای خود را کوتاه و تا حدی خسته کننده کنید تا یاد بگیرد که بدون کمک شما به خواب برود .
- موقع ترک کردن کودک راحت و آرام بمانید و به وضوح به او بفهمانید که بر خواهید گشت . مراسم خداحافظی را تمرین کنید . آرام باشید و به فرزندتان اعتماد به نفس را نشان دهید و دوباره به او اطمینان دهید که بر خواهید گشت و مدت زمانی که دور از او هستید با استفاده از مفاهیمی که او درک میکند به او توضیح دهید .(مثلا بعد از نهار ) چون فرزند شما هنوز نمی تواند زمان را بفهمد.
- وقتی با او خداحافظی میکنید به او توجه کامل داشته باشید هنگام ترک کودک او را ببوسید و نوازش کوتاهی نموده و با خوش رویی از او خداحافظی کنید و به گریه های او توجه نکنید و بی موقع بر نگردید . مراسم خداحافظی و ترک کودک را خیلی طولانی نکنید ،بر احساسات دلسوزانه خود غلبه کنید و چندین بار نروید و بر گردید .
- شما نباید سعی کنید که یواشکی از منزلتان خارج شوید وقتی که کودکتان به شما نگاه نمی کند او را ترک کنید و بدین وسیله موجبات ایجاد اضطراب و جدایی را در او بوجود آورید. متخصصان معتقداند که این کار حتی اضطراب را بیشتر میکند در مقابل میتوان یک خداحافظی کوتاه و دوست داشتنی با کودکتان داشته باشید حتی اگر او گریه میکند یا جیغ میکشد . گریه های کودک بعد از چند دقیقه فرو کش میکند.
منابع :
- جان بالبی ، 1386 ، نظریه دلبستگی ، کتایون خوشا بی ، الهام ابو حمزه ، نشر دانژه
- دکتر سعید شاملو ، 1375 ، آسیب شناسی روانی ، انتشارات رشد
- فاطمه شعیبی ،1392 ، اضطراب جدایی ، نشر پارس بوک
- دکتر زهره لطیفی،دکتر شعله امیری.1390.درمان اختلالات اضطرابی کودکان(اضطراب،ترس،وسواس).انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان
- جورجادوگانجی، آن کندل.1393.با کودک بدقلق و ناآرام چه کنیم.سولماز جوکار،یاسمن بانکی.نشر ارجمند
تهیه کننده : زهرا جعفری نسب ، دانشجوی کارشناسی رشته مشاوره و راهنمایی