اضطراب امتحان

انسان برای ادامه حیات  به مقدار مناسبی اضطراب نیاز دارد و زندگی بدون اضطراب مرگ آور است اما برخی دانش آموزان به نحوی اضطراب پیدا می کنند که هنگام امتحان نمی توانند آموخته هایشان را روی کاغذ منتقل کنند و یا در امتحانات شفاهی بیان نمایند.

اضطراب امتحان یکی از اضطراب های موقعیتی است که تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است و عموما علت عمده افت عملکرد دانش آموزان مضطرب  را نداشتن تمرکز کافی بر سئوالات دانسته اند زیرا که افکار نامربوط به ذهن آنان خطور می کند ، در این حالت توان اندیشیدن  بر مسایل ، علیرغم تمام قابلیت ها و آمادگی ها ی قبلی سلب شده  و موجب کاهش عملکرد دانش آموزان می گردد.

سبب شناسی امتحان:

1- عدم آمادگی :

یکی از عوامل بسیار موثر در ایجاد اضطراب امتحان عدم آمادگی است که به دلایل مختلفی مثل عدم برنامه ریزی صحیح  ، روش های نادرست مطالعه  و... ایجاد میشود.

داشتن آمادگی کافی برای شرکت در آزمون بسیار مهم است. اگر دانش‌آموزان احساس کنند آمادگی بسیار کمی برای امتحان دارند، عملکرد ضعیفی از خودشان نشان خواهند داد به گونه‌ای که هر اندازه میزان آمادگی پایین‌تر باشد، اضطراب شدیدتر خواهد بود.

برای انجام یک امتحان رضایت‌بخش فقط خواندن و حفظ کردن کافی نیست ، باید از روش های مطالعه درست و تمرین‌های مختلف مثل تمرین فکر و تمرین به خاطر آوردن اطلاعات استفاده کرد. پژوهشگران معتقدند که کاهش اضطراب امتحان به تنهایی برای بهبود پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان کافی نیست؛ بلکه به طور همزمان لازم است که عادت‌ها و روش‌های مطالعه دانش‌آموزان دارای اضطراب امتحان اصلاح شود.

2- عوامل آموزشگاهی:

- عدم برنامه ریزی صحیح و استفاده از امتحان به عنوان تنها روش ارزیابی ،دانش آموزان را مضطرب می کند.

- محیطی آرام ، بدون سرو صدا ، با دما و عوامل محیطی مناسب نیز در برگزاری امتحانات بسیار موثر است.

- از دیگر عوامل آموزشگاهی می توان به نحوه برخورد معلمین در طول ترم تحصیلی و پیش بینی پذیر بودن آنها اشاره کرد.

3- تجارب قبلی :

افراد با تاکید برگذشته، آینده را تا حدی پیش بینی می کنند لذا شکست در امتحانات قبلی می تواند زمینه ساز اضطراب و عدم موفقیت در امتحان فعلی باشد.

4- عوامل شخصیتی :

عواملی مثل کمال گرایی ، آسیب پذیری ، بدبینی ، ترس از شکست ،  عدم بکارگیری مهارت های حل مساله ، تصمیم  گیری  و مدیریت استرس می تواند در کاهش عملکرد دانش آموزان در آزمون ها موثر باشد.

5- عوامل خانوادگی :

والدین کمال گرا که انتظاراتی بیش از حد توان فرزندانشان دارند و یا  تنبیه گرا و سرزنش کننده هستند، موجب بوجود آمدن ترس از امتحان می شوند .

سبک های فرزند پروری و استفاده ازمشوق های نامناسب و مقایسه با سایر دوستان و همکلاسی ها نمونه هایی از عوامل خانوادگی  ایجاد اضطراب امتحان به شمار می روند.

6ـ توجه و تمرکز:

برخی از صاحب‌نظران معتقدند بازدهی و عملکرد دانش‌آموزان دارای اضطراب امتحان بالا به میزان زیادی به کیفیت توجه و تمرکز آنان در خلال امتحان مربوط می‌شود. فرد مضطرب به علت توجه به تشویش و نگرانی های خود هنگام امتحان به محتوای اصلی سئوالات توجه کمتری می‌کند و این موضوع به عملکرد پایین وی منجر می‌شود.

باورهای تداوم بخش اضطراب امتحان:

1-ترس از شکست:

نظام ارزشی جوامع امروزی شامل باورهایی درخصوص ارزش و ضرورت موفقیت (پیشرفت)‌ است. یقینا فردی که پیشرفت خوبی در زندگی دارد، رضایتمندی زیادی در زندگی احساس می‌کند. با این حال بسیاری از افرادی که با تمام وجود «اصل موفقیت» را قبول دارند، هنگام مواجهه با امتحان آنقدر دچار اضطراب می‌شوند که ضعیف عمل کرده و در نهایت خود را با ناکامی مواجه می‌سازند.

2- خودکم‌بینی:

 این ایده که «من باید موفق شوم» به طور ضمنی به این نکته اشاره دارد که برای نحوه عملکرد و میزان موفقیت معیاری مطلق وجود دارد و با این معیار باید درباره من به عنوان یک فرد قضاوت شود. اگر عملکرد من در حدی کمتر از این معیار موفقیت باشد، من فرد بی‌ارزشی هستم و شخص عدم موفقیت در یک زمینه را به سایر زمینه های زندگی خود تعمیم می دهد.  خودکم‌بینی یکی از عوامل موثر در تشدید اضطراب امتحان در افراد است.

3- کمال‌گرایی:

برخی افراد سخت بر این باورند که باید بدون چون و چرا و در همه مواقع در حد کمال و بدون نقص ظاهر شوند. آنها خود را موظف می‌دانند همیشه در کلاس شاگرد اول باشند . این افراد همیشه درصددند تصویر ذهنی ممتازی از خود در ذهن شان داشته باشند. ترس از شکست برای این دسته از افراد کمال‌گرا به عنوان یک عامل زیربنایی مهم اضطراب امتحان است و زمانی که خواسته‌های این افراد برآورده نمی‌شود، واکنش آنان به صورت احساس گناه و خودمتهم‌سازی نمایان می‌شود.

4- نیاز به تایید:

شکی نیست که دوست داشته شدن و مورد تایید قرار گرفتن از سوی برخی افراد ارزش زیادی دارد، اما تایید شدن توسط همگی افراد و در همه مواقع امکان‌پذیر نیست. دانش آموزانی که این باورهای غیرمنطقی و غیر ممکن را از خود دور سازند، در اصل زمینه‌ای فراهم می‌کنند تا با اضطراب کمتری امتحان را پشت سر بگذارند.

5- وقفه و عدم تحمل ناکافی:

هنگامی که افراد با وجود آمادگی کافی‌ در امتحان دچار وقفه می‌شوند، احساس عدم کنترل کرده و برای چند لحظه  وحشت می‌کنند. این افراد می‌دانند که جواب سوال را می دانند، اما نمی توانند آنها را به خاطر بیاورند.

6- نگرانی درباره اضطراب امتحان:

 نگرانی درباره اضطراب امتحان مشکلی مضاعف است. افراد دچار اضطراب امتحان هر بار که قرار است امتحان بدهند نه تنها درباره خود امتحان نگران و دلواپسند، بلکه از این که دچار اضطراب شوند در هراسند. این افراد درماندگی، ناامیدی و ترحم‌جویی به حال خود را نهادینه ساخته و رد شدن در امتحان را برای خود تضمین می‌کنند.

7- اهمیت مطالعه در کاهش اضطراب امتحان:

مطالعه مانند انجام هر کار یا فعالیتی دیگر نیازمند استفاده از روش درست است. می‌توان گفت یکی از دلایل افت تحصیلی و اضطراب‌های امتحان دانش‌آموزان این است که شیوه مطالعه آنها طبق اصول صحیح نیست علیرغم اینکه به اندازه کافی مطالعه می کنند.

راه کارهایی برای مقابله با اضطراب قبل از شروع امتحان:

برای رسیدن به کارایی بهتر در روز امتحان به نکات زیر توجه کنید:

1- صبجانه سبک و مناسب بخورید و از خوردن چای و قهوه غلیظ پرهیز کنید.

2- قبل از امتحان  افکار منفی خود را کنترل کنید و از مرور با عجله مباحث درسی بپرهیزید.

3- زودتر از ساعت شروع امتحان در محل حضور یابید این عمل موجب آرامش شما می شود.

4- موقع امتحان محلی را انتخاب کنید که از درها ، پنجره ها و دیگر عوامل پرت کننده حواس دور باشد.

5- از همکلاسی هایی که اضطراب امتحان ایجاد می کنند ، پرهیز کنید.

6- با پرت کردن حواس خود با افکار مثبت ، از اضطراب شروع امتحان جلوگیری کنید.

7- تنفس عمیق و شکمی داشته باشید.

دکتر آناهیتا ثمر رخی - روانشناس